Hava-İş’in “Dünya Sivil Havacılık Dalında Yaşanan Kriz, Tespitler, Nedenler, Sonuçlar” başlıklı raporunda, koronavirüs salgınından en çok etkilenen dalların başında gelen havacılığın artan uçuşlar ve yolcu sayılarına karşın büyük bir krizin içine hakikat sürüklendiği kaydedildi.
Raporda, salgın sürecinde yaşanan işten ayrılmalar, global enflasyon, ekonomik problemler ve bölgesel savaşlar krizin esas nedenleri ortasında yer aldı.
Kovid-19 salgını nedeniyle Mart 2020’de Dünya Sıhhat Örgütünün global pandemi ilan ettiği hatırlatılan raporda, şu sözlere yer verildi:
“Koronavirüste alınan sıkı önlemler, bu boyutta bir krize hazır olmayan havacılık dalını çok önemli sarsmıştır. Memleketler arası Hava Nakliyeciliği Birliğinin (IATA) yaptığı açıklamaya nazaran, bu süreçte havacılık kesimi global boyutta 113 milyar dolara yakın net ziyan etmiştir. Uçuşların durması ve ziyanların artmasıyla havacılık dalı çalışanları çok süratli bir biçimde işlerini kaybetmiştir. Emirates 9 bin, Qatar Airways 6 bin, SAS 2 bin, Lufthansa 10 bin, Alitalia 6 bin 800, Air France 2 bin çalışanını işten çıkartmıştır. Uçuş takımlarının haricinde birçok havalimanında operasyonların durması sebebiyle kargo ve bagaj hizmetleri çalışanları da işlerini kaybetmiştir. Avrupa ve dünya genelinde havacılık dalında yaklaşık 2 milyon kişinin bu süreçte işini kaybettiği sendikalar tarafından duyurulmuştur.”
Pandemide Türk havacılık bölümünün durumu
Raporda, havacılık kesiminin Türkiye’deki durumuna da yer verildi.
Türkiye’de bu süreçte alınan önlemler ve sendikaların öncülük ettiği mutabakatlarla işten çıkarmaların yaşanmadığı vurgulanan raporda, şöyle devam edildi:
“Havacılık dalının başat oyuncusu Türk Hava Yolları (THY), yaşanan krizi Hava-İş ile ortak aldığı kararlar ve fırsata dönüştürmeyi bildiği kargo operasyonlarıyla en az ziyanla atlatabilmeyi başarmıştır. Pandemiye karşı alınan önlemlerle Türkiye’de faaliyet gösteren havacılık şirketleri süreci öncelikle devletten aldıkları dayanaklarla atlatmaya çalışmıştır. Bu önlemler, direkt olarak çalışana devlet tarafından ödenen ‘Kısa Çalışma Ödeneği’, şirketlere uygulanan vergi indirimleri, KDV muafiyetleri üzere kalemleri kapsamaktaydı. Bu önlemlerin yetersiz kaldığı durumlarda ise kısa vadeli fiyatsız müsaade kullanımı üzere ek önlemlere başvurulmuştur. THY, Onur Air, Pegasus bu süreçten en çok etkilenen havacılık şirketleri olmuşlardır. Onur Air pandemi öncesi başlayan ekonomik meselelerini aşamadığı için bu süreçte faaliyetlerini durdurmak zorunda kalmıştır. THY ve Pegasus ise Kısa Çalışma Ödeneği ve öbür devlet dayanaklarından yararlanmıştır.”
Raporda, Hava-İş’in üyelerinin çalışma hayatında yaşadığı zorlukları ve maddi kayıpları göz önüne alarak THY ile yeni bir mutabakat yaptığı ve bu sayede üyelerinin istihdamının devamını garanti altına aldığı aktarıldı. Bu mutabakatla THY’nin Kısa Çalışma Ödeneği uygulamasından çıktığı için çalışanlarının maaşlarındaki kaybın yüzde 30 ile yüzde 50 ortasında kaldığına dikkat çekildi.
“Çalışanlar Avrupa ve başka hava yollarında olduğu üzere işlerini kaybetmedi”
Mukavelede yalnızca maaşlarda kesinti yapıldığı belirtilen raporda, toplu iş mukavelesi gereği ikramiye, toplumsal ve kreş yardımı ile başka ödemelerin kesintisiz sürdüğü, çalışanların Kısa Çalışma Ödeneği periyodunda yaşadıkları yüzde 80-90’lık fiyat kayıplarından kısmen de olsa kurtulduğu kaydedildi.
Raporda, yapılan mutabakatla çalışanların Avrupa ve başka hava yollarında olduğu üzere işlerini kaybetmediği lisana getirilerek, THY’nin deneyimli çalışanlarını elinde tutmayı başardığı, artan kargo operasyonuyla pandemi süreci boyunca rakibi olan Avrupa ve Körfez ülkelerinin havayolu şirketlerinden daha az ziyanla süreci atlattığı aktarıldı.
Dünyada 2021 sonu prestijiyle salgın önlemlerinin gevşetilmesiyle bölümün tekrar canlandığı ve süratli bir ivmeyle büyümeye başladığı belirtilen raporda, bu süreçte başta personel çıkarma usulüyle salgın krizini çözmeye çalışan havayolu şirketleri ve havalimanı işletmelerinin deneyimli işçi arayışına gittikleri anlatıldı.
“Havacılık dalı Avrupa kıtasında pandemi öncesi sayılarını yakalama fırsatını kaçırdı”
Şirketlerin işçi bulmakta zahmet çektiği kaydedilen raporda, şu tespitlere yer verildi:
“İşten ayrılan ve farklı meslek planları yapan çalışanlar, ekonomik olarak daha âlâ kaidelerin sunulmadığı Avrupa ülkelerinde eski işlerine dönmek istememiştir. 2022’nin birinci aylarından itibaren Almanya, Hollanda, İngiltere ve Fransa üzere Avrupa ülkeleri, yer ve bagaj hizmetleri çalışanları sayıca yetersiz olduğu için önemli sıkıntılar yaşamıştır. Ayrıyeten Emirates, Qatar Airways, Lufthansa, British Airways olmak üzere birçok havayolu şirketi deneyimli pilot, kabin memuru arayışına başladı. Hem ülkelerindeki sendikalar hem ülke otoritelerinden alınması gereken müsaadeler bir türlü çıkmayınca, havacılık dalı Avrupa kıtasında pandemi öncesi sayılarını yakalama fırsatını kaçırmıştır. Yaşanan uçuş aksaklıkları ve iptalleri, bagaj sorunları, biletleme ve satış sıkıntıları sebebiyle süreç tam manasıyla kaosa dönüşmüştür. Buna ek olarak Şubat 2022’de başlayan Rusya-Ukrayna savaşı, ekonomik krizi daha da artırmıştır.”
Raporda, yaşanan yüksek enflasyon ve iş gücü muhtaçlığı karşısında Avrupa havacılık bölümü sendikalarının patronlarla yaptıkları görüşmelerde talep ettikleri ekonomik refah ve özlük haklarını elde edemedikleri için grev ve iş yavaşlatmaya gittikleri hatırlatıldı.
Türkiye’den 44 kişi başvurdu bir kişi işe alındı
Çalışan yetersizliği ve idare zafiyetleri sonucu büyük bir kriz yaşayan Avrupa havacılık bölümünün bu grevle tahlil üretemez hale geldiği ve yaşanan krizin daha da derinleştiği vurgulanan raporda, İngiltere, Almanya ve Hollanda üzere ülkelerdeki havaalanlarının, deneyimli yer ve bagaj hizmetleri çalışanları açığını kapatmak için başta Türkiye olmak üzere çeşitli ülkelerde bu alanda deneyimli işçi arayışına girdiği kaydedildi.
Raporda, çalışma müddeti ve vaat edilen maaşlar konusundaki belirsizlikler nedeniyle cazip görünen bu tekliflere istek gösterilmediği, Almanya’daki havayolu şirketlerinin Türkiye’de açtığı 7 bin 200 kişilik iş ilanına 44 müracaat olduğu, yalnızca bir kişinin işe kabul edildiği lisana getirildi.
Sektörün tüm alanlarında işçi arayışı sürüyor
Dünyada ve Türkiye’de 2021 sonunda süratle eski sayıları yakalamaya başlayan havacılık bölümünde global çapta yeni iş fırsatları da doğduğu aktarılan raporda, birçok havayolu şirketinin pilot, kabin memuru, yer hizmetleri çalışanları arayışını sürdürdüğü söz edildi.
Raporda, pandemi sürecinin ortasında Hava-İş’in THY ile yaptığı muahedenin hem mevcut çalışanların haklarını koruduğu hem de Türk havacılık dalında yeni istihdamların önünü açarak Avrupa’daki krizin benzerinin önüne geçildiği belirtilerek, Avrupa ülkelerinde sendikaların misal muvaffakiyetler elde edemediği savunuldu.
